O ceo existe tras as nubes

Lectura de Capitalismo libidinal, de Amador Fernández-Savater

Non sei se a zozobra colectiva que vivimos agora resulta máis angustiosa ca a dun final do mundo elixido pola divindade ao seu antollo. En calquera caso, véxoo máis ca abondo para que salten as alarmas, co curioso resultado de que estas disparan a lóxica, non para outra cousa ca para nutrir incansablemente de argumentos a percepción do cataclismo inminente. Por iso paréceme valiosísima a capacidade de Amador Fernández-Savater de saír do patrón común e afoutarse a crear un novo marco de pensamento, ou a catalizar os anteriores e os contemporáneos que se reúnen en Capitalismo libidinal (NED Edicións, 2024), coma nunha especie de comuna de pensamento moi ben organizada, na que o autor toma a palabra e cédea para elaborar unha guía de saída que, polo menos a min, reconcíliame coa humanidade e co tempo, aínda que tamén debo dicir que a experiencia de vida, en por si, me parece algo absolutamente marabilloso.

Cando souben da existencia do libro, apresureime a conseguir o meu exemplar, fascinado xa pola enerxía desa cuberta potentísima, na que se funden de forma imposible o movemento e a quietude; a beleza que se exalta a piques de escachar, o orgánico e o mitolóxico. Creo que contemplar esta imaxe xa nos mete de cheo nunha lectura que, á parte da amenidade de Amador, vai levar a unha viaxe máxica a través dunha realidade que parecía angustiosa, estéril; condenada a se converter nun cárcere de certezas recriminatorias en todas as direccións centrífugas posibles. O individuo con significado só dentro dun grupo que se impón; que vence, que acapara. Pero isto non pasa da casca, e a forza real de transformación permanece intacta, disposta para actuar e para sorprendernos para cambiar retórica por humanidade.

Amador debuxa o capitalismo libidinal como un centauro dividido “entre unha pulsión de conservación, de estabilización, de normalización, e unha pulsión exasperada de conquista, de pillaxe e de saqueo”. Creo que o diagnóstico queda ben claro, pero afortunadamente a amplitude de pensamento tómao como punto de partida, cando habitualmente tendemos a o considerar como o punto de chegada, tal como fai non só a dereita populista, senón calquera movemento dos que se organizaron ao redor da vella lóxica política, que vexo liberadoramente superada no libro. Deixamos de desesperarnos na procura de solucións vindas do ceo/poder para convertérmonos, agora si, en solucións en por nós. Por fin as nosas emocións ocupan un lugar na organización colectiva e convertémonos en algo máis ca receptáculos insatisfeitos de bens cuantificables.

A mensaxe consiste en saber que, por baixo das aparencias −chegar, conseguir, ter sen nada que colme; a loita do penúltimo contra o último −, existe “a natureza interna”, “a nosa disposición sensible, a nosa estrutura pulsional, a nosa receptividade”. O desexo, do que nada sabemos. “Nada saben as esquerdas”. Existen e parecen mandar as solucións culpabilizadoras “ –os trans, os menas, os ecoloxistas”, na longa lista de culpables da nosa insatisfacción−, pero Eros e Tánatos actúan dun xeito imparable,moito máis alá do panorama que a angustia na que nos fomos instalando nos permite dexeregar. Podemos transformar unha “convivencia co malestar non victimizada e negadora”, a outra “afirmativa e creadora”. A loita pola existencia convvértese en “pacificación da existencia”, a través da atención, a escoita. A empatía.

Aparece Lyotard (Economía libidinal, 1974), que pon en cuestión os racionalismos que negan a potencia dos afectos, para reintroducir nas análises “a cuestión do corpo, as pulsións, a subxectividade”. O fracaso das revolucións que non os teñen en conta, porque cambian o contido, de modo que as formas persisten “e reproducen así o mal da dominación, que non está só fóra, senón moi dentro de nós mesmos”. Vén Marcuse e sentimos a capacidade humana de crear e de gozar; de xogar, na “emancipación dos sentidos”. Fala do Gran Rexeitamento da década de 1960, e Amador, apoiado en Franco Bifo Berardi, pono á beira da Gran Renuncia actual. Unha desconexión dos patróns na que crece a utopía, fronte a outra na que desapareceu. Con todo, esta ten o seu valor transcendente no misterio do fenómeno xurdido da pandemia do covid, que inquieta todas as forzas reitoras do frustrante monólito que trata de nos encaixar como pezas pasivas. Un abandono inexplicado e masivo desa obriga suprema de acadarmos máis, de traballarmos máis, de nos mantermos ata o infinito na captura do pracer, aínda que a carreira nos leve a unha insatisfacción cada vez máis profunda. Unha saída potentísima, na que Amador ve Bartleby, o estraño e hipnóticamente insondable personaxe de Melville, que repite ante calquera solicitude “preferiría non o facer”. Quen busque a súa motivación en argumentos de capital/benestar, vai esgotarse sobre o ciclostátic.

Debaixo dunha humanidade exhausta aparecen esas evidencias descontroladas de que os cambios non só poden suceder, senón que suceden inexorablemente. Nin a mente ten a capacidade de se someter ata o infinito, nin o corpo está disposto a nolo tolerar. E continúan as perspectivas, as análises que converten o inane nunha fonte impresionante de transformación. Yayo Herrero dinos que “cando se fala do cambio climático como unha oportunidade hai que botarse a tremer”, porque significa que se quere mercantilizar o desastre. Sen entrar no resultado inmediato, penso que o deus/logro cuantificable se mantén.

Na comuna que vexo en Capitalismo libidinal, os diálogos sucédense: con Jon Beasley-Murray, Achille Mbembe, o xa citado Franco Bifo Berardi ou Jorge Alemán. As voces súmanse e falan de algo posible, real, novo en canto ao seu desenvolvemento. Non razóns para vivir, senón argumentos para ver que a vida segue moito máis alá das visións nas que se conforma a frustración. Hai liberdade. Existe a grandeza de Ícaro; a de todas as almas que desprazaron os pequenos horizontes ata o infinito. Non fai falta baixar á miseria das corrupcións, dos abusos ou do despotismo concreto. Trump, Ayuso, Vox e todas as pequenas tebras que viven da insatisfacción e dun rexeitamento mal canalizado non teñen vixencia máis ca o tempo en que a forza libidinal fragua a súa expresión. Hai un día despois, onde os elementos se recompoñen dunha forma diferente.